بیماری سفیدک یا ایک - وبلاگ تخصصی حیوانات

ایکتیوفتیریوزیکی از بیماریهای رایج ماهیان پرورشی، اکواریومی و وحشی بوده و عامل آن تک یاختة مژه دار نسبتاً درشتی به نام ایکتیوفتیریوس مولتی فیلیس میباشد. اندازه انگل بالغ حدود 1-5/0 میلیمتر بوده و به راحتی با بزرگنمایی کم میکروسکوپ قابل مشاهده است بنابراین تشخیص بیماری ساده بوده و با تهیه یک گسترش مربوط از پوست و آبشش عملی می باشد. این انگل گسترش جهانی داشته و در ماهیان مختلف گزارش شده است، به اکثر درمانهای رایجی که بر علیه دیگر تک یاخته ها استفاده می‌شود مقاوم بوده و به سختی از استخر یا آکواریوم آلوده ریشه کن می گردد. این بیماری بیشتر در فصل پائیز و زمستان اتفاق می افتد که دلیل آن احتمالاً کم شدن فعالیت فتوسنتزی در آب (در نتیجه ایجاد کمبود اکسیژن) و کم شدن ایمنی ماهی در اثر کاهش دما و عوامل دیگر می باشد.دکتر مخیر (1976) وجود این انگل را در ماهیان ایران گزارش کرده اند.

در مرحله پیشرفته، نقطه های سفید بسیاری همانند خاکه برنج سراسر بدن ماهی را می پوشانند. در این حالت، ماهی خود را به اشیاء داخل محیط آبی می مالد و سعی دارد تا انگل را از پوستش جدا کند. مدتی بعد، شدیداً تنبل و بی حال شده و رفته رفته انگل ها با چشم غیرمسلح به صورت لکه های سفید تا یک میلی متر قطر بر روی پوست ماهی قابل رؤیتند. Ichthyphthirius روش زندگی دوره ای دارد. آن برای تولید مثل، ماهی ها را ترک می کند. پس از تولید مثل، سوراخ بزرگی در پوست ایجاد میکند که برای عفونت ثانویة باکتریایی یا قارچی باز است. انگل به کف مخزن رفته و یک پوشش ژله ای مانند به نام کیست در اطراف خودش ترشح می کند. آن درون این کیست به نوزادان بسیاری تقسیم می شود. سپس کیست می ترکد و نوزادان بیرون می ریزند که در حال شنای آزاد میزبان جدیدی را جستجو می کنند. همانند Cryptocaryon، مرحله بین پوست و مرحله کیست هر دو نسبت به درمان مقاومند.

زمان لازم جهت رشد یاخته در زیر پوست به دو عامل اصلی درجه حرارت و قدرت دفاعی بدن ماهی بستگی دارد. هر چه ماهی قوی و سالمتر باشد رشد یاخته به مراتب کندتر خواهد بود. در هر صورت، یک یاخته در درون جداره ای که به دور خود می‌سازد می تواند طی 8 تا 24 ساعت بیش از 1000 یاخته به وجود آورد.
برای مشاهده تصویر به پیوست مراجعه فرمایید.

چرخة زندگی انگل ایک

معمولاً بدن ماهی های مبتلا به این بیماری پس از بهبود تا حدود زیادی در مقابل آن مقاوم می شود. در این حالت، گلبولهای سفید خون دور یاخته ها کیست‌هایی ساخته و آنها را محسوب می کنند. تنها زمانی که قدرت دفاعی بدن ماهی ها بنا به عللی از جمله شرایط غیربهداشتی محیط زیست، تغذیه نادرست، کمبود اکسیژن و ضعف ناشی از سایر بیماری ها تحلیل رود، یاخته های محبوس در کیست ها مجدداً فعال شده و خود ماهی یا حتی ماهی های تازه به آکواریوم وارده شده را مبتلا می سازند.

درمان

می توان در مراحل ابتدایی با استفاده از روش افزایش درجه حرارت آب تا بیش از 30درجه سانتیگراد به مقابله با این بیماری پرداخت ولی در مراحل پیشرفته، وقتی که انگل در پوست ماهی و یا در مرحله کیست است قابل درمان نمی باشد. جهت از بین بردن Ichthyophthirius، پیش از شکل گیری کیست و یا پس از ترکیدن آن باید داروی اختصاصی به مخزن اضافه شود. به هنگام کاربرد دارو، گیاهان و ذغال اکتیو فیلتر را از مخزن خارج کنید.

معالجه از طریق گرما

دما را به تدریج افزایش دهید، به طوری که این افزایش از یک درجه سانتیگراد در ساعت فراتر نرود. هدف ایجاد شرایطی است که ناقل بیماری یا قادر به حیات نباشد و یا حداقل قدرت تولید مثل خویش را از دست بدهد.
برای ماهیان حساس به افزایش دما، از شیوه های درمان دارویی استفاده کنید. جهت سایر ماهی ها، افزایش 2 تا 3 درجه سانتیگراد طی 2 تا 3 روز بسیار مفید خواهد بود. این عمل جدا از نابودی بسیاری از ناقلین بیماری ها، سبب افزایش پادزهر لازم در خون شده و قدرت دفاعی بدن ماهی را افزایش می دهد.
یکی از پیش شرط های لازم جهت درمان از طریق افزایش دما، تمیزی آب و اکسیژن کافی محلول در آب می باشد.

معالجه از طریق دارو

برای درمان با دارو باید از اکریفلاوین، مالاشیت گرین و یا سولفات کینین یا هیدروکلریدکینین استفاده کرد.

الف) درمان با اکریفلاوین (تریپافلاوین Acriflavin = Trypaflavin)
این دارو در درمان تیرگی پوست و باله ها، گندیدگی پوزه و باله ها، ضدعفونی در جراحات کوچک و به ویژه به هنگام ابتلاء به ایک کاربرد دارد. جهت درمان، ابتداء باید از دارو محلول مادر تهیه کرد. برای این کار یک گرم اکریفلاوین را در یک لیتر آب حل کنید. پس از تهیه محلول، در ظرفی جداگانه به ازاء هر لیتر آب 50 میلی لیتر از محلول مادر ریخته و ماهی را به مدت 2 تا 4 روز در آن حمام دهید.

توجه : این دارو آب را شدیداً رنگی می کند.

ب) درمان با مالاشیت گرین (Malachit green)
مالاشیت گرین در معالجه بیماری های قارچی پوست، کدر شدن و یا جوش زدن پوست کابرد دارد. جهت مداوا ابتلا یک گرم از دارو را که به صورت بلورهای ریزی می‌باشد در یک لیتر آب حل کنید. سپس 6 میلی لیتر از این محلول مادر را در 100 لیتر آب حل کرده و ماهی ها را به مدت 12 روز در آن حمام دهید. در روزهای سوم، ششم و نهم نصف مقدار داروی تجویز شده را به آب بیافزایید. پس از 12 روز، نصف آب موجود باید تعویض شده و آب تازه وارد مخزن آبی گردد.
در صورت انجام درمان در ظرفی جداگانه، به دلیل تجزیه دیرتر دارو در آب تازه، مقدار 4 میلی لیتر از محلول مادر در 100لیتر آب کفایت می کند.

روش دیگر درمان با مالاشیت گرین، حل کردن 13 تا 15 میلی گرم مالاشیت در 100 لیتر آب است که ماهی ها به مدت 3 تا 4 روز در آن حمام داده می شوند.

توجه : مالاشیت گرین بسیار سمی است که به هنگام تماس با پوست یا وارد دهان شدن باید به سرعت به پزشک مراجعه کرد.
توجه : از نگهداری مالاشیت یا محلول مادر آن در یخچال حاوی موادغذایی اجتناب ورزید، زیرا علاوه بر سمی بودن سرطان زا می باشد. کاربرد مالاشیت در درمان و یا ضدعفونی در مورد ماهیان پرورشی خوراکی در برخی کشورها به طور کلی ممنوع اعلام شده است و در سایر کشورها پس از کاربرد در معالجه باید ماهی دوره ای در حدود 2 تا 6 ماه را پیش از عرضه به بازار مصرف بگذراند.

ج) درمان با سولفات کینین یا هیدروکلریدکینین
(Quinine Sulfat or Quinine Hydrochloride)
یک گرم کینین را در 100 لیتر آب حل کرده و ماهی ها را 3 روز در آن قرار دهید. سعی کنید معالجه در ظرفی مجزا انجام شود. اگر آب به هنگام معالجه کدر شد باید محلول تازه ای تهیه کرده و ماهی ها را به داخل آن انتقال دهید.
توجه : این درمان را برای ماهی های بسیار کوچک و یا بسیار حساس نباید به کار برد.
باتوجه به این که یکی از خصوصیات انگل نفوذ به لایه های زیرین بافت پوششی می باشد لذا تکرار درمان برای حاصل شدن نتیجه مطلوب ضروری است لذا به همین دلیل تجویز دارو سه بار به فاصله 48 ساعت تکرار گردید و پس از نوبت سوم جهت برطرف کردن عوامل مساعد کننده بیماری، ماهیان به استخری با شرایط نگهداری مناسب تر انتقال داده شدند که نهایتاً نتیجه مطلوب بدست آمده و ماهیان درمان شده از آلودگی پاک گردیدند.

در خاتمه باتوجه به سیکل زندگی انگل برای پیشگیری از وقوع این بیماری رعایت نکات یاد شده ذیل توصیه می شوند:
1- خشک کردن استخر و ضدعفونی آن با آهک قبل از آبگیری و انتقال ماهیان به استخر.
2- اصلاح و بهبود وضعیت نگهداری ماهیان (استفاده از آب مناسب، دمای مناسب، استخرهای استاندارد، تغذیه صحیح ...).
3- جلوگیری از ورود ماهیان وحشی به استخر با نصب فیلترهای مناسب.
4- نمونه گیری منظم از ماهیان و بررسی بهداشتی آنها.